Ğınâ Ve Müzik Hakkında İslâm’ın Hükmü

Hüseyin Avni

Ğurabâ – Ağustos 2010

اَعُوذُ بِااللهِ مِنَ اَلشَّيْطَانِ اَلرَّجِيمِ بِسمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحيِم

اَلْحَمْدُ الِلّهِ رَبِّ الْعاَلَمِينَ وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلىَ سَيِّدِناَ مُحَمَّدٍ وَأَلِه اَجْمَعِينَ

Zamanımızın -cüceliklerine rağmen- kendilerini dev aynasında gören, hayatlarındaki yamuklukları iç dünyalarına akseden çağdaş Müslüman Luther’leri hemen hemen her sahada olduğu gibi (çalgı, şarkı-türkü) sahasında da İslâm’ın hükümlerini tahrîf etmenin ağır vebâlini taşımaktadırlar. Luther’in Hristiyanlıktaki reformu bir cihetle tecdîd sayılmakla mes’eleyi olumsuzdan olumluya yaklaştırmış olmasına rağmen bizim Luther’lerinki tam aksine her cihetle tağyîr ve tebdîl olmakla olumsuzluğa kaymaktan başka bir keyfiyyet/nicelik arz etmemektedirler. Kısacası bizim Luther’lerimiz tek kelimeyle sefil kimseler!.. Bir yanda aşağılık hislerini tatmîn etmeye çabalarlarken, diğer yanda hem İslâm’ın kalesinde gedikler açmanın gafletinin, belki de hiyânetinin, hem de muhâtablarına maskara olmanın hazîn tablosunu sergilemektedirler. Bu Lüther’lerin sürüsüne, şimdilerde bir takım, hoca,mürşid ve üstad[1]yaftalı çeyreklerin de katılmış olması, işi içinden daha da çıkılmaz hâle sokmuştur. Uydum kalabalığa[2]ta’bîriyle ifâde edebileceğimiz bir davar mantığıyla, ilimsiz ve irfânsız ahkâm kesmenin fecâati, ilmî tahrîfâtın felâketi yanında bir hiç mesâbesindedir.

Unutmamalı ki, zamanın zurnacı hoca efendilerinin ve mürşidlerinin fâsid, hatta bâtıl zannlarıyla Makyavelistlikten çok ileri olan maslahatçılıkları ve vehimleri, hiçbir şekilde Şer’î hakîkatleri değiştirmeye yetmez.

Ellerine maslahat maymuncuğunu alarak, hedefleri adına her bir mel’anet kapısını açmaya kalkışan bu çilingirlere karşı her basîretli Mü’minin uyanık davranması elzem olan şeylerdendir. Onları İslâmî edeb ölçüleri içerisinde îkâz etmeli, ısrâr etmeleri hâlinde de ellerindeki maymuncukları alıp çöpe fırlatmalıdır.

Bu yazımızda; Yûsuf el-Karadavî’nin, saçmalar galerisi olan Çağdaş Fetvâları’nın(!) ikinci cildindeki, ilim sefâleti bir fetvâsını, günümüzde İslâm adına kesip biçenlerin seviyesini göstermesi düşüncesiyle ele alıp, kısmî bir tahlîle tâbi tutacağız: Ğına ve mûsıkî hakkında İslâm’ın hükmü nedir?[3]başlığı altında sergilenen fetvâ kılıklı muğâlatayı inceleyeceğiz. İşine gelmeyen yerlerde mutlak müctehidleri hiçbir şekilde hesâba katmayan, hatta âmiyâne bir ta’bîrle -bağışlayın- sollayabilen bu şahsın, hevâsına uyan yerlerde ise her türlü kişi ve görüşleri kalkan yapabilecek seviyede olduğunu ileride beraberce göreceğiz. Hevâsı doğrultusunda hüccet ve bürhân seviyesindeki delîlleri, zann, hatta şübhe, hatta ve hatta vehim derekesine düşürürken, yer yer zannları, yer yer şübheleri, yer yer de vehimleri hüccet ve bürhân seviyesinde göstermeye çalıştığına hep beraber şâhid olacağız. Çağdaşlığın tabii bir gereği olan bu tavır elbette samîmî mü’minlerden çok uzak…

Biz önce O’nun “fetvâ”sını tahlîle başlayalım… Ondan sonra da -inşâellâh- âlimlerin dediklerini aktaracağız…

KARADAVÎ:

‘ĞINÂVE MÛSIKÎNİN BİR KISMI İTTİFAKLA HARÂM, BİR KISMI İTTİFAKLA MÜBÂH, BİR KISMI DA TARTIŞMALIDIR.

Cevâb:

Bir: Bu taksîm doğru değildir. Doğrusu, sadece ğınânın böyle bir taksîme tâbi tutulduğudur. Mûsıkî ise farklı bir şeydir. Karadavî burada meseleyi karıştırmıştır.

İki: Selef âlimlerinin bu ğınâ’yı üçe taksîmleri içinde mütalaa ettikleri şeylerle Karadavî’ninkiler farklıdır.

Üç: Yazısının bütününden de anlaşılacağı üzere kendince asıl iki kategori esâstır.

Dört: Zîrâ O, İttifakla harâm olan ğınânın bir kısmını ihtilâflı sınıfa, ihtilâflı olanların bir kısmını daittifakla mübâh sınıfına sokmuştur.

Beş: Ğınâyı sadece söz olarak değerlendirmiştir ki, bu, ya cehâlet, yâhud hıyânet eseri bir adatmacadır. Zîrâ şiir de öyledir. ‘Şiir söz rütbesindedir.’ [4] Yasak unsurlar ihtivâ etmeyen şiire i’tirâz edilmemiştir. Oysa ğınâ tamamen ayrıdır. O hem söz hem de terennüm ve nağmedir.

Altı: Şevkânî’nin ifâde ettiği gibi cumhûrun harâm dediği ğınâ çeşitini O, yüksek ictihâdlarıyla mübâhsınıfına sokmaktadır.

KARADAVÎ:

MEVZUUN EHEMMİYETİNDEN DOLAYI BU HUSÛSTA TAFSÎLAT VERMEYİ VE MES’ELENİN İHTİLÂFLI YANLARINI AYDINLATMAYI GEREKLİ GÖRDÜM. BÖYLELİKLE HELÂL VE HARÂM MÜSLÜMANLARCA ORTAYA ÇIKACAKTIR. PARLAK DELÎLE DAYANACAĞIM, HERHANGİ BİR KİMSENİN KAVLİNİ TAKLÎD ETMEYECEĞİM [İCTİHÂD EDECEĞİM (!)], BÖYLELİKLE MES’ELEDE DELÎL, DÎNDE DE BASÎRET ÜZERE OLUNACAKTIR.

Cevâb:

Bir: Devr-i saadet’ten günümüze dek var olan, bulunan mes’elelerde helâller ve harâmlar müctehid imâmlar tarafından yeterince açıklanmıştır. Karadavî’nin açıklamaya kalkması Amerika’yı yüzerek yeniden keşfetmeye kalkması demektir. Ğınâ mes’elesi yeni bir şey değildir. Geçmiş müctehidler bilemediler, hattâ yanlış bildiler ama Karadavî bildi; öyle mi?(!) Kargaları bile güldürecek soytarılık!…

İki: Müctehid imâmlar devrinden sonra ortaya çıkan mes’eleler ise, naylon değil de gerçek müctehidleri beklemektedir.

Üç: Karadavî’nin beyânları, başkalarının taklîd edeceği şeylerse, bu husûsta sıra O’na hiç gelmez. Değil de, -kendi ifâdesiyle- ittibâ’ maksadıyla ise, delîlleri anlayabilecek kimselerin O’na ihtiyâcı olmaz. O’nun iddiâlarına delîl diye ileri sürdüğü şübheleri onun gibi yanlış anlayan, delîleittiba eden (uyan) değil,delîlden yanlış anladığında, Karadavî’yi taklîd eden olmuş olur.

Ancak, bukörü körüne taklîd’eittibâ’ ismi verilmiş olur ki bu, taklîdi taklîd olmaktan çıkarmaz. Aksine bu, en berbat bir taklîd olur: Taklîd olduğu bilinmeyen taklîd. Taklîdin taklîd olduğu bilinerek yapılması delîle ittibâ’ kılıfıyla yapılan taklîdden birçok mertebe haysiyyetlidir.

Kısacası, zamâne câhilleri, delîllere uymak ile delîllerinden çıkardıkları yanlış şeylere uymayı, ya karıştırıyorlar, anlayamıyorlar, veya kasden delîle uymak ismi altında avâmı kendi hezeyanlarınınmukallidi yapmaya çalışıyorlar. İkisi de kötü ise de akıllılar yanında ikincisi daha kötüdür…

KARADAVÎ:

İSLÂM ÂLİMLERİ, EŞYÂDA ASLOLANIN MÜBÂHLIK OLDUĞUNU SÖYLEMİŞLERDİR. ÇÜNKİ ALLAH CELLE CELÂLÜHÛ, ‘ALLAH’DIR YERYÜZÜNDEKİLERİN TAMAMINI SİZİN İÇÜN YARATAN’[5]BUYURMUŞTUR. ALLAH CELLE CELÂLÜHÛ’NUN KİTÂBI’NDAN VEYA RESÛLÜ SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM’İN SÜNNET’İNDEN AÇIK VE SAHÎH NASS VEYA KESİN SÂBİT BİR İCMÂ’ İLE (BİR ŞEY) HARÂM KABÛL EDİLİR.BU YÜZDEN, NE BİR NASS VE DE İCMÂ’ OLMADAN VEYA AÇIK (FAKAT) SAHÎH OLMAYAN VEYA SAHÎH (AMA) AÇIK OLMAYAN BİR DELÎL VARSA, HERHANGİ BİR ŞEYİN HARÂMLIĞINI GÖSTERİYORSA, BU ONUN HELÂL OLMASINA (OLUMSUZ) TE’SÎR ETMEZ. GENİŞ AF DÂİRESİNDE KALIR. ALLAH TEÂLÂ ‘SİZE HARÂM ETTİKLERİNİ ŞÜBHESİZ SİZE TAFSÎL ETTİ. ANCAK MECBÛR KALDIĞINIZ ŞEY MÜSTESNÂ’ [6] BUYURUYOR.

RESÛLÜLLAH SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM DE ŞÖYLE BUYURDU: ‘ALLAH CELLE CELÂLÜHÛ KİTÂBINDA NEYİ HELÂL ETTİYSE O HELÂLDİR, NEYİ DE HARÂM ETTİYSE O HARÂMDIR, NEDEN SUSTUYSA O AFVEDİLMİŞTİR. O HÂLDE ALLAH’DAN ONUN ÂFİYETİNİ KABÛL EDİNİZ. ZÎRÂ ALLAH HİÇBİR ŞEYİ UNUTMAMIŞTIR. (RABBİN UNUTAN DA DEĞİLDİR.)’

BU HADÎSİ HÂKİM, EBÛ’D-DERDÂ’DAN RİVÂYET ETTİ VE SAHÎH OLDUĞUNU SÖYLEDİ. HADÎSİ BEZZÂRDA RİVÂYET ETTİ.

RESÛLÜLLAH SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM YİNE ŞÖYLE BUYURDU: ‘ŞÜBHE YOK Kİ ALLAH FARZLARI FARZ ETTİ, ONLARI ZÂYİ’ ETMEYİNİZ. BİR TAKIM HADLER ÇİZDİ, ONLARI AŞMAYINIZ. BİR TAKIM ŞEYLER HAKKINDA DA SUSTU, ONLARI ARAŞTIRMAYINIZ.’

BU HADÎSİ DÂREKUTNÎ, EBÛ SA’LEBE EL-HUŞENÎ’DEN RİVÂYET ETTİ. HÂFIZ EBÛ BEKR ES-SEM’ÂNÎ,EMÂLİ’SİNDE, NEVEVÎ DE EL-ERBAÎN’DE BUNUN HASEN OLDUĞUNU SÖYLEDİ.

Cevâb:

Bir:İslâm âlimlerieşyâda aslolan mübâhlıktır dediler, sözü yanlış, yâhud kandırmacadır. Doğrusu,İslâm âlimlerinden bir kısmı bu görüştedir. Cumhûrun görüşü ise bu değildir. İslâm âlimlerinin sanki hepsi veya çoğu bu görüşteymiş gibi okuyucuyu aldatmak İslâm âlimine yakışmaz.

Eşyada Aslolan İbâha mıdır?

Bu mevzû’u kısa da olsa doğru bir biçimde tahlîl edelim:

İbnu Nüceymşöyle diyor: Eşyada asl olan, -bir delîl mübâh olmadığını göstermedikçe- mübâh olmakmıdır? Bu, Şâfiî’nin mezhebidir. Veya bir delîl mübâhlığı göstermedikçe, harâm olmak mıdır? Şâfiîler, bu görüşü Ebû Hanîfe rahmetullâhi aleyh’e dayandırmışlardır. El-Bedîu’l-Muhtâr’da şöyle denilmiştir: Seçilen görüş, Şerîat’tan önce amellerin hükümlerinin bulunmamasıdır…

El-Menâr’a, musannifi (İmâm Nesefî) tarafından yazılan şerhde şöyle denilmiştir: Eşya (varlıklar ve işler) bazı Hanefî âlimlere göre aslında mübâhlık üzeredir. Kerhî onlardandır. Bazı hadîs âlimleri eşyada asıl olanın yasaklık olduğunu söylemişlerdir. Ashâbımız (Hanefî âlimleri) onlarda (eşyada) asıl olanıntevakkuf (delîlini bulana kadar bir hüküm vermeyip beklemek) olduğunu söylemişlerdir. Bunun ma’nâsı şu demektir: Eşyanın mutlaka bir hükmü vardır. Ancak biz onu aklımızla bilemeyiz. (Nesefî’nin Dediği Bitti)

Hidâye’nin İhdâd faslında, Mübâhlığın asıl olduğu ifâdesi vardır. (Hidâyenin Sözü Bitti.)

Bu anlaşmazlığın eseri, âyetlerde ve hadîslerde susulan, hakkında bır şey söylenmeyen husûslarda ortaya çıkar. Hâli müşkil/problemli olan meseleler bu kâide üzerine oturur. Bu müşkil mes’elelerden biri de işi müşkil olan hayvandır. (İbnu Nüceym’in Sözü Bitti.) [7]

Hamevîde, el-Eşbâh Hâşiyesi’nde kısaca şöyle dedi: Kasim İbnu Kutlubuğâ bazı ta’liklerinde,[8]şöyle söyledi: Seçilen görüş, Ashâbımızın cumhûru katında asıl olanın mübâhlık olduğudur.Fahru’l-İslâm bu mübâhlığı peyğamber bulunmadığı zamanla sınırlı tutmuştur…[9]

Kişinin kendine veya başkalarına zararlı olduğu husûslar tartışma sahasının dışındadır.[10]

Taftâzânîde, et-Telvîh’de, eşyada asıl olanın mübâhlık olacağını söylemiştir.[11]

Abdü’l-Hayy el-Leknevî,deryâlaşmış olmakla vasfettiği Es’ad[12] er-Rûmî’nin nefis bir eser diyerek övdüğü Mecâlisü’l-Ebrâr isimli kitâbından şu naklî yapıyor: Hakk olan, eşyâda, peyğamberlik gelmeden önce bir hükmün bulunmamasıdır. Peyğamberlikten sonra da, âlimler bu husûsta üç ayrı görüş üzre ihtilâf etmişlerdir: Birincisi, Şerîat delîli mübâhlığını göstermedikçe harâm olduğu, ikincisi, Şerîat delîli harâmlığını göstermedikçe mübâhlıkla sıfatlanacağı, üçüncüsü ve doğru olanı da bu husûsta, tafsîlin olduğudur/işin ayrılmasının lâzım geldiğidir: O da, zararlı şeylerin harâmlıkla, -ki, bunun ma’nâsı, asıl olanın kendinde harâmlık olduğudur- faydalı (veya zararsız) olanların da mübâhlıkla sıfatlanacağıdır.[13]

Âlimlerin bu husûstaki ifâde tarzları birçok farklı tercîhleri ihtivâ ediyorsa da nakilleri artırarak mes’eleyi uzatmak istemiyor, bir nakil ile sözü bitirmek istiyoruz;

İ’lâu’s-Sünensâhibi Allâme Zafer Ahmed el-‘Usmânî et-Tânevî şöyle dedi: Âlimler bu husûsta üç görüş üzere ihtilâf etmişlerdir. Birincisi, mübâhlık delîli gelmedikçe her şey yasaklık üzeredir. Bu, Şâfiîlerin çoğunun mezhebidir. İkincisi, yasaklık delîli gelmedilçe her şey mübâhlık üzeredir. Kerhî, Ebû Bekr er-Râzî, Hanefî ve Şâfiî fakîhlerinden bir tâifenin ve Mu’tezile’nin çoğunun mezhebidir. Et-Tefsîru’l-Ahmedî(isimli ahkâm tefsîrin)de ve Müsellemü’s-Sübût(isimli Usûl-i Fıkıh kitâbların)da böyle denmiştir.Üçüncüsü, kendisinde hangi hükmü gerektireceğine dâir delîl gelmedikçe eşyânın hiçbir hükmü yoktur. (Bu da, Eş’arî ve Ona tâbi olanların görüşüdür. Tânevî) İbnu’l-Arabî el-Mâlikî’nin Ahkâmu’l-Kur’ân’ında böyle yazılıdır.[14] Yani, bazı eşyâda asıl olan harâm, kimisinde de mübâhlık… Âlimlerin anlaşmazlığı her husûsta değil bazı maddelerdedir… Bizce en isâbetli kanaat da -Allahu a’lem- budur.

İbnu Nüceym’in âyetlerde ve hadîslerde susulan, hakkında bir şey söylenmeyen husûslarsözünü iyi anlamak îcâb eder. Aksi hâlde mühim yanlış anlamalar olur, hatâlar yapılır ve hakîkatler ters yüz edilir.

Hâfız Muhaddisİbn-i Receb el-Hanbelî, şöyle diyor: Bilinmesi lâzım gelen husûslardan biri de şudur: Bir şeyin harâmlık ve helâllik ile anılması Kitâb ve Sünnet’in nasslarından anlaşılması bazen gizli kalabilir. Zîrâ, nassların ma’nâları göstermesi, kimi zaman nass ve tasrîh (açıkça ifâde etmek) yoluyla, kimi zaman, umûm ve şümûl yoluyla, bazen fehvâ vetenbîh yoluyla olur. (Bu fehvâ yoluyla olması) O ikisine (anaya ve babaya) öf bile demeyin âyetinde olduğu gibidir. Zîrâ, öf demekten daha büyük olan incitme çeşitlerinin bu yasaklamaya girmesi evlâ yolla olur ve buna mefhûm-i muvâfakat denir. (Nassın harâmlık ve helâlliğe) delâleti bazen mefhûm-i muhâlefet[15]yoluyla olur… Âlimlerin çoğu bunu (mefhûm–i muhâlefeti) almışlar ve hüccet olarak kabûl etmişlerdir. (Nassın harâmlık ve helâlliğe delâleti) bazen da kıyâs bâbından olur. Şâri’ (Allah celle celâlühû veya Resûlü sallallâhu aleyhi ve sellem) ma’nâlardan bir ma’nâdan dolayı bir şeyde bir hükmü anlatır ve o ma’nâ bir başka şeyde de bulunur. O takdîrde şu hüküm âlimlerin çoğuna göre, o ma’nânın bulunduğu her şeye geçer. Bu, Allah celle celâlühû’nün indirdiği ve i’tibâr edilmesini emrettiği adâlet ve terâzî bâbından olur. Bütün bunlar, nassların kendisiyle harâmlık ve helâlliği göstermesi bilinecek şeylerdendir. Hakkında bunların hiç birisi bulunmayan husûslara gelince… Orada (şu husûslarda Kur’ân ve Sünnet’te) vâciblik ve harâmlık zikredilmemekle, onların afvedilmiş (serbet sâha) olduğuna delîl getirilir.][16](Nakil Bitti.)

Hâsılı, mes’ele munâkaşalıdır ve Karadavî’nin seçip İslâm ulemâsının tamâmına mâlettiği görüş ekalliyetin/azınlığın görüşüdür.

İki:İddiâsına delîl getirdiği birinci Ebu’d-Derdâ hadîsi (zâhirine bakarsak ve te’vîl etmezsek) kendisini çürütmektedir. Çünki;

-Hadîsin zâhirinden, Sünnet ile harâm veya helâlin sâbit olamayacağı anlaşılıyor. Oysa o, sahîh ve sarîh sünnetle de helâl ve harâmın, sâbit olabileceğini söylemiştir; husûsan ğınânın Sünnet ile helâl olduğu iddiâsındadır.

-Hadîs, eşyânın bazısında harâmlık, bazısında helâllik, bazısında da (susulanlarda) mübâhlık olduğunu gösteriyor. Hâlbuki o, hakkında sarîh, sahîh harâm delîli olmadıkça eşyânın mübâhlığını iddiâ ediyordu.

Üç: İddiâsının ikinci hadîs delîli; Ebû Salebe hadîsi hakkında iki hadîs imâmının hasenliğe dâir ictihâdlarıyla yetinirken, muhâtablarının sahîh hadîslerini çürüğe çıkarmanın gayretini gösteriyor.

Dört: Hakkında bir şey söylenmeyen şeylerin araştırılmasının yasaklanmasının Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem zamanına âid olduğunu, zîrâ onların kurcalanmasının işi zorlaştırma ihtimâlinin olduğu hiç hesâba katmıyor.[17]

Beş: Eşyâdaki hükmün harâmlığının sadece harâm sözüyle değil, o ma’nâyı anlatacak başka şekillerle dahi ifâde edilebileceğini de görmezlikten geliyor galiba.[18]

Altı: Bir şeyin helâlliği, yâhud harâmlığının zikredilmesi, bazen Kitâb ve Sünnet’in nasslarından anlaşılması, gizili kalan şeylerden olabilir. Zîrâ nassların delâleti bazen nass ve tasrîh yoluyla, bazen umûm ve şümûl yoluyla, bazen fehva ve tenbîh, bazen (kimi fakıhlerce) mefhûm-i muhâlefet, bazen de kıyâs yoluyla olur. susulan (meskûtun anh) nedir, ne değildir, onun bilinmesi de câhillerin işi değildir, elbette!..[19]

Yedi:‘Helâller açıktır, harâmlar açıktır,aralarında da karışık şeyler vardır…’ hadîsini nasıl anlayacağız? Helâller ve harâmların arasındaki karışık olan insanlardan birçoğunun, (hükmünü) bilmediği şeyler nelerdir? Bu hadîsi İbnu Receb el-Hanbelî, el-Erbaîn şerhinde çok geniş ve çok güzel açıklar.

Demek ki, herkesin göremediği mes’ele, yok demek değildir ve her zaman meskûtun anh [20]manasına gelmez.

KARADAVÎ:

ĞINÂYI HARÂM KABÛL EDENLER, İBNU MES’ÛD VE İBNU ABBÂS RADIYELLÂHU ANHUMÂ VE TÂBİÛNDAN BİR KISIM KİMSELERİN ‘İNSANLARDAN BAZILARI LEHVU’L-HADÎSİ SATIN ALIRLAR’ [21]ÂYETİNİ ĞINÂYI HARÂM KABÛL ETMELERİNE HÜCCET OLARAK İLERİ SÜRDÜLER VE ‘LEHVU’L-HADÎS’İ ‘ĞINÂ’ İLE TEFSÎR ETTİLER.

İBNU HAZMŞÖYLE DEDİ:

-RESÛLÜLLAH SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM’İN DIŞINDAKİ HİÇ KİMSEDE HÜCCET YOKTUR.

-ONLARA, SAHÂBE VETÂBİÛNDAN BAŞKALARI MUHÂLEFET ETTİ,

-ÂYETİN İBÂRESİ ONU DELÎL GÖSTERMELERİNİ İPTAL ETMEKTEDİR.

Cevâb:

Bir: Karadavî İbnu Hazm’ın bu mes’eledeki bâtıl görüşünü, -hevâsına uyduğu içün- körü körüne taklîd etmektedir. Böylece sahîh yollarla gelen Sahâbe ictihâdını reddediyor.

İki: Karadavî’nin, yukarıda hulâsa olarak aktardığımız ifâdelerinin Arabçasında ‘İbnu Mes’ûd ve İbnu Abbâs radıyellâhu anhumâ’dan rivayet edilen’ şeklinde bir ibâre var ki bu, rivâyetin zayıf olduğunu ifâde eder. Böyle bir tavır ilim hâinliğidir. Bu husûstaki sahîh rivâyetleri ve kaynakları vermemenin yanında zayıflık zannı uyandıracak ifâdeleri kullanmak ilim ehline yakışmazsa da Karadavî’ye doğrusu çok değildir.

Üç: Efendimiz sallellâhu aleyhi ve sellem’in ‘Allah’ım!.. O’nu dînde fakıh yap ve O’na Kur’ân’ın te’vîlini öğret’ diye duâ ettiği[22] İbnu Abbâs radıyellâhu anhumâ’nın, Sahâbe radıyellâhu anhum’un önde gelen müctehidlerinden olan ve Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem efendimiz’in “Ben İbnu Ümmi Abd’ın (İbnu Mes’ûd’un)Ümmet’im içün râzı olduğuna râzı oldum”[23] buyurduğu İbnu Mes’ûd radıyellâhu anhu’nun âyetten anladığı hüccet olamıyor(!) Bizzât İbnu Abbâs radıyellâhu anhumâ tarafından rivâyet edilen “Kim Kur’an hakkında kendi görüşüne göre konuşursa şubhesiz hatâ etmiştir”[24] ve “Kim Kur’ân hakkında ilimsiz konuşursa cehennemdeki yerini hazırlasın”[25]meâlindeki nebevî sözlere ve tehdîtlere rağmen, O âyeti -hâşâ- bu rivâyetleri kaale almayacak, gelişi güzel tefsîr edecek ve bu tefsîr makbûl olmayacak!… Ama, İbnu Hazm’ın saçması mesned olacak?!.. Karadavî de “ma’sûm olmayan” Sahâbîlerin tefsîrini reddedecek ama ma’sûm olan İbnu Hazm’ın telbîsini ma’sûm olduğu içün(!) benimseyecek!.. Çok garîb değil mi?!.. Bid’at ehli işte böyle ölçüsüz davranır.

Üstelik Sahâbenin, husûsan bu iki büyük kimsenin bir âyeti kafasına göre tefsîr edebileceğine inanabilen ya bunak veya hâin olabilir. Hâlbuki bilenler bilirler ki, Sahâbe’nin mutlak manada tefsîri Hâkim ve birçoklarına göre, ictihâdla bilinemeyecek tefsîrleri ise ittifakla merfû’ (Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’den işitilmiş) kabûl edilir.[26]Buradaki tefsîrin ise ictihâdla bilinemeyecekler cinsinden olduğu kör olmayanların görebileceği kadar açık, dolayısıyla merfû’dur.

Dört: Bu husûsta (âyetin bu şekilde tefsîr edilmesinde) onlara sahîh ve sarîh ifâdelerle muhâlif olan hangi Sahâbî sözleri var? Âyetin şümûlü noktasında getirilen diğer ma’nâlarda ihtilâf değil, ilâve beyân vardır. Tefsîr usûlünde de açıklandığı üzere aynı istikâmette olup zıt olmayan, lafzın şümûlünde bulunan değişik ma’nâların hepsinin birden murâd edilmiş olabileceği ihtimâl dâhilindedir.

Beş:İbnu Hazm, Sahâbe’den şiir ve ilâhî nev’inden olarak gelen şeylere yasak ğınâyı kıyâs ediyor ve‘onlara Sahâbe’den muhâlifler var’ diyor. Oysa ulemânın sahîh kıyâsını şeytânın bâtıl kıyâsına kıyâslamakla kendini (kıyâsın en berbâtını yapmakla) şeytana benzeten İbnu Hazm burada da kötü tökezliyor. Karadavî de peşinden gidiyor.

Altı: Ayrıca Gazâlî’nin (âletsiz) şiir ve ilâhî terennüm etmenin cevâzına dâir olan sözlerini, bu günün ma’lûm ğınâsı içün kullanmakla Karadavî tahrîfâta bulaşıyor, Ümmet’i kandırıyor.

Yedi: İbnu’l-Kayyım’ın ifâdesiyle ‘İbnu Hazm(ın) bu husûsdaki bâtılını takviye içün söylediği şeyler’ Karadavî’nin hevâsına münâsib düşüyor ve O’na pek de güzel geliyor.

Sekiz: Ğınayı harâm diyenlerin âyetten delîlleri sırf bununla sınırlı değil. Kalanları biz ileride delîller bölümünde -inşâallâh- etrâflı inceleyeceğiz.

KARADAVÎ:

(ĞINAYI HARÂM GÖRENLER ŞU HADÎSİ DE DELÎL GETİRDİLER): ‘MÜ’MİNİN İŞLEDİĞİ HER LEHV -ÜÇÜ MÜSTESNÂ- BÂTILDIR…’

BUNU DÖRT SÜNEN SÂHİBİ (EBÛ DÂVÛD, TİRMİZÎ, NESÂÎ VE İBNU MÂCE) RİVÂYET ETMİŞLERDİR. HADÎSDE IZTIRÂB VARDIR. ĞINÂ BU ÜÇ TANENİN DIŞINDADIR.

ĞINAYI CÂİZ GÖRENLER ŞÖYLE DEMEKTEDİRLER:

-BU HADÎS ZAYIFTIR.

-SAHÎH BİLE OLSA, BUNDA, ĞINÂNIN HARÂMLIĞINA DÂİR HİÇBİR DELÎL YOKTUR. ZÎRÂ BÂTILDIRSÖZÜ, HARÂMLIĞI DEĞİL, FAYDASIZLIĞI GÖSTERİR. ÇÜNKİ EBU’D-DERDÂ’DAN ŞÖYLE BİR SÖZ GELMİŞTİR: ‘NEFSİMİ BÂTIL ŞEYLE TERK EDERİM, HAKK İÇÜN ONA DAHA GÜÇ KATICI OLMASI İÇÜN’

-ÜSTELİK ÜÇ ŞEYDE SINIRLANDIRMAK YOKTUR. ZÎRÂ MESCİD-İ NEBÎ ALEYHİSSALÂTÜ VESSELÂM’DA RAKS ETMEKTE OLAN HABEŞLİLERE BAKARAK EĞLENMEK BU ÜÇ ŞEYİN DIŞINDADIR. HÂLBUKİ BU HABER SAHÎH(-İ BUHÂRÎ)’DE VARDIR. BAHÇELERDE DERT ATMAK, KUŞ SESLERİNİ DİNLEMEK VE KİŞİNİN EĞLENECEĞİ HER TÜRLÜ ŞAKALAŞMALARIN BÂTIL SÖZÜYLE VASFEDİLMELERİ MÜMKİNSE DE, BUNLARDAN HİÇBİRİ KİŞİYE HARÂM OLMAZ.

Cevâb:

Bu sözlerde birçok câhillikler ve kandırmacalar var… Bir kaçı:

Bir: Burada verilen كُلُّ لَهْوٍ يَلْهُو بِهِ الْمُؤمِنُ فَهِىَ بَاطِلٌ اِلَّا ثَلَاثَةٌ مُلَاعَبَةُ الرَّجُلُ اَهْلَهُ وَ تَاْدِيبُهُ فَرَسَهُ وَ رَمْيُهُ عَنْ قَوْسِهِ lafızlı hadîs söylendiği gibi Dört Sünen’de yoktur.

İki: Sözü edilen Dört Sünen’den bazılarında var olan lafızlar

كُلُّ لَهْوٍ بَاطِلٌ ، لَيْسَ مِنَ الَّلهْوِِ مَحْمُودٌ إِلَّا ثَلَاثَةٌ : تَأْدِيبُ الرَّجُلِ فَرَسَهُ ، وَمُلَاعَبَتُهُ أَهْلَهُ ، وَرَمْيُهُ بِقَوْسِهِ وَنَبْلِهِ

“Her bir lehv bâtıldır. Lehv’den hiçbir şey övülesi değildir. Ancak üçü müstesnâdır. Kişinin atını terbiye etmesi, âilesiyle oynaşması ve yayı ve okuyla atış yapması.”[27]

{ كُلُّ مَا يَلْهُو بِهِ الرَّجُلُ المْسلم باطل إلا رميه بقوسه أو تأديبه فرسه أو ملاعبته أهله}

“Müslümân bir kişinin her bir lehv ettiği şey bâtıldır. Ancak yayı ile atış yapması, yâhud atını terbiye

etmesi veya âilesi ile oynaşması.”[28]

Üç: Hadîslerde “ıztırâb”ın ne demek olduğu bilinseydi, “burada ıztırâb vardır” denilmezdi.

Dört: Acaba dediği gibi hadîs zayıf mıdir? Bu hadîsin mutlak ma’nâda zayıf olduğunu söylemek içün câhil olmak gerekir.

Zîrâ Hâkim el-Müstedrek’inde, Ebû Hureyre radıyellâhu anhu’dan Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğunu rivâyet etti: ‘Dünyanın lehvinden olan her şey bâtıldır, üç şey müstesnâ…’

Hâkimbu hadîsin “Müslim’in şartına göre sahîh” olduğunu söyledi, el-Müstedrek muhtasarında daZehebî ona i’tirâz etti ve râvîlerinden Süveyd’in metrûk olduğunu söyledi.

İbnu Ebî Hâtimde el-İlel’de sahîh rivâyetin mürsel olduğunu söyledi.[29]

Mürsel, cumhûra göre hüccettir.[30]

Kaldı ki,Sahîh mürsel, -zayıf da olsa- merfû’ bir rivâyetle te’yîd edildiğinde, icmâ’ ile hüccettir. Şu hâlde bir hadîsin bir isnâdla zayıflığı her cihetle zayıflığını îcâb ettirmez. Hulâsa, tarîklerinin çokluğu ve desahîh mürsel rivâyetlerle hadîs delîl olarak kullanılmaya elverişli hâle gelir, sahîh, değilse bile en azından hasen olmuş olur.

Hâsılı hadîse, ale’l-ıtlak zayıftır demek, ya cehâlet, yâhud hıyânet mahsûlü bir tavırdır. Hadîs kat’iyyen zayıf değildir.

Hele dipnotta da görüleceği gibi Tirmizî hadîse “sahîhdir” demiştir,

Beş:Umûm/genellik ifâdesiyle, ‘bunda (harâmlığa dâir) hiçbir delîl yoktur’ demek, câhilliğe ilâve olarak edebsizliği ve terbiyesizliği de îcâb ettirir. Öyle ya, bunda delîl görenler hepten kör kaz mı? Üstelikbâtılın mahzûrlu ve zararlı şeyler içün isti’mâli hakîkat (çünki, İsrâ2 ve diğer sem’î delîllerle Şeriat örfünde bâtıl mahzûrlu ma’nâda kullanılır. Bu noktada ise) faydasız şeyler içün isti’mâli mecâz nev’i bir şey iken[31] bir de(iddiâlar lehine) tercîh sebebi yokken, aksine iddiâları aleyhine tercîh sebebi birçok sem’î ve aklî delîl varken, böyle bir kanaat sergilemek neyin mahsûlüdür, dersiniz. Hevâyı putlaştırmak mı, cehl-i mürekkeb içre olmak mı, her ikisi mi?

Hem, hani Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’den başkasında hiçbir hüccet yoktu. Bunca âyet ve hadîsteki isti’mâller karşısında nasıl oluyor da (mecâz ihtimâli büyük, hattâ kat’î olan) bir Sahâbî sözü size delîl olabiliyor.

Altı: Evet, üç şeyde sınırlandırma yoktur; doğru. Lâkin bu, size delîl olmaz. Saydıklarınıza Şerîat örfünde bâtıl demek içün Efendimiz sallellâhu aleyhi ve sellem’e bâtıl ile meşgûl olmayı yakıştırabilmek içün ne olmak lâzım geldiğini söylemek dilime ağır geliyor.

Cumhûrkatında eşyâda aslolan tevakkuf olduğuna göre, ğınânın mahzûrlu bâtıldan hâric ve mahzûrsuz bâtıldan olduğuna dâirzurnacıların delîl bulmaları lâzım.

Yedi: Habeşlilerin mızrak oyunlarına bakıp eğlenmeleri de işinize yaramaz. Çünki harbi, cihâdı teşvîk eden bu oyunlar, kişinin atını eğitmesinden pek de aşağı değildir. Burada bâtıl unsur yoktur. Olsa bile hükmü kaldırılmıştır. Bu, mücerred bir ihtimâl değil, aksine diğer sem’î delîllerin ve ictihâdların takviye ettiği gâlib bir zanndır.

Sekiz: Allah celle celâlühû’nun mülkünü temâşâ, kuş ve başka hayvan seslerini dinlemek ve bazı şakalaşmaların mübâhlığına -hatta müstehâblığına– dâir birçok delîl var. Bunları, zurnacılıkla ve müptezellikle karıştırmamak lâzım.

Dokuz: Böyle zayıf ihtimâller, ilim adamı mes’ûliyyeti ve ciddiyeti açısından hiçbir değer ifâde etmez. Hele, zıddına, sâbit ve -birçoğu- sarîh delîllerin ve ictihâdların bulunduğu bir mes’ele de hiç!..

On: Dolayısıyla hadîsin sübûtu ve ma’nâyı göstermesi üzerinde sergilenmek istenenler hak ve hakîkatten çok uzak olan vesveselerden başka bir şey değildir.

KARADAVÎ:

-BUHÂRÎ’NİN MUALLÂK OLARAK, EBÛ MÂLİK EL-EŞ’ARÎ VEYÂHUD EBÛ ÂMİR EL-EŞ’ARÎ’DEN, O DA, NEBÎ SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM’DEN RİVÂYET ETTİĞİ ŞU HADÎSİ DELÎL GETİRDİLER:

NEBÎ SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM BUYURDU: ‘ÜMMETİMDEN BİR KAVİM GELECEK, ZİNÂYI, İPEĞİ, ŞARABI, ÇALGI-TÜRKÜ VE EZGİLERİ (VEYA ÇALGI ÂLETLERİNİ) HELÂL GÖRECEKLER…’

-HADÎS, HER NE KADAR SAHÎH-İ BUHÂRÎ’DE İSE DE MÜSNED -MUTTASIL- RİVÂYETLERDEN DEĞİLDİR,MUALLAKTIR. BU YÜZDEN, (SENEDİNİN KESİKLİĞİNDEN) İBNU HAZM BU RİVÂYETİ REDDETMİŞTİR.MUALLAK OLUŞUNUN YANINDA DA SENEDİ VE METNİNİN MUZDARİBLİKTEN KURTULMADIĞINI SÖYLEMİŞLERDİR.

-(BİR DE) SENEDİ, HİŞAM İBNU AMMAR ÜZERİNDE DÖNÜP DOLAŞMIŞTIR Kİ, BİRÇOK HADÎS ÂLİMİ O’NUN ZAYIF BİR RÂVÎ OLDUĞUNU SÖYLEMİŞLERDİR.

-SÜBÛTU HUSÛSUNDA SÖYLENENLERE İLÂVETEN, (HARÂMLIĞA) DELÂLETİNDE DE BAŞKA BİR SÖZ VARDIR. ZÎRÂ MEAZIFIN HARÂMLIĞINI ANLATMAKTA AÇIK DEĞİLDİR.

İBNU’L-ARABÎ’NİN DE DEDİĞİ GİBİ ‘İSTİHLÂL EDECEKLER’ İFÂDESİNİN İKİ MA’NÂSI VARDIR:

BİRİNCİSİ, ‘HELÂL KABÛL EDECEKLER’, İKİNCİSİ DE ‘YAYACAKLAR’

ZÎRÂ İSTİHLÂL İLE ANLATILAN, HAKÎKÎ MA’NÂSI (HELÂL GÖRMEK) OLACAK OLURSA, BU KÜFÜRDÜR. HARÂMLIĞI GÖSTERDİĞİNİ KABÛL EDECEK BİLE OLSAK MA’KÛL OLAN, BUNDAN -HER BİR FERDİN DEĞİL- TAMAMININ HARÂM OLDUĞUNUN ANLAŞILMASIDIR.

Cevâb:

Bir: Karadavînin getirdiği lafız ile Buhârî’de bir rivâyet yoktur. Buhârî’deki rivâyet biraz farklıdır. Evet aslı bakımından aynı sayılırlar ama bu rivâyetin nereden bulunduğunu bilemiyoruz.

Buhârî’dekiلَيَكُونَنَّ فِى أُمَّتِى أَقْوَامٌ يَسْتَحِلُّونَالْحِرَ وَالْحَرِيرَ وَالْخَمْرَ وَالْمَعَازِفَlafızlıhadîsin[32] muallakolduğu tartışmalı bir husustur. Muallak olduğunu söyleyenler olduğu gibi, muttasıl olduğunu söyleyenler de vardır. Zîrâ Buhârî’nin “dedi” dediği ilk râvîsi olan Hişam İbnu Ammar’ın, Buhârî ile aynı asırda yaşadığı, O’nunla buluşmak ihtimâlinin mümkin olduğu ehline ma’lûmdur. Tafsîlat içün Fethu’l-Bârî’ye[33]bakılabilir. Buluşma imkânı cumhûr içün yeterlidir. Mes’elenin bu noktasının bilinmemesi kötü, bilindiği hâlde gözlerden ırak tutulması daha kötü bir şeydir; ilmî hâinliktir.

İki: Usûl-i Hadîs’de bilinen bir husûs vardır ki, İmam Buhârî muallâk bir rivâyette kesinlik ifâdesiyle‘dedi’ lafzını kullandı, ‘denildi’, ‘rivâyet olundu’ ve benzeri şekilde zayıflık ifâde eden bir lafız kullanmadıysa, bu, usûlcülerin çoğuna göre rivâyetin sağlamlığını gösterir.[34]

Üç: Ebû Âmir veya Ebû Mâlik’de şübheye düşmek, rivâyetin sağlamlığına gölge düşürmez. Zîrâ her ikisi de meşhûr Sahâbîlerdendirler. Hem de Sahâbe’nin hepsi âdil kimselerdir.[35]

Dört: Buhârî bunu kitâbına bir delîl olarak almıştır. Ona göre sahîh olmasaydı böyle yapmazdı.

Beş:Muallâk derken hadîsde sanki hiç sened yokmuş gibi gösterilmek isteniyor. Oysa münâkaşa bir kişi üzerindedir. Kalan sened tartışmasızdır.

Altı: Bütün bunları bir kenara koysak, hadîsin muttasıl değil de muallâk olduğunu kabûl etsek, Cumhûra uymayarak Buhârî’nin cezmen ta’likını sahîh kabûl etmesek bile, başka muhaddisler tarafından yapılan rivâyetlerde hadîs muttasıl, sahîh bir hadîstir. Onu Ebû Dâvûd muhtasar olarak, Ebu Bekr el-İsmâîlîde, Sahîh’inde, Ebû Âmir’den (veya Ebû Mâlik’den şekliyle şekk ifâdesiyle olmaksızın) müsned vemuttasıl olarak rivâyet etmişlerdir.

Yedi: Hadîsi benzer bir şekilde İbnu Mâce,[36] Ebû Dâvûd,[37] Ahmed İbnu Hanbel[38] ve İbnu Hibbân[39] rivâyet etmiş (ve İbnu Hibbân hadîsin) sahîh olduğunu söylemiştir..[40]

Sekiz: Bu bâbda ayrıca, Sehl İbnu Sa’d es-Saîdî, İmrân İbnu Husayn, Abdullah İbnu Amr, Abdullah İbnu Abbâs, Ebû Hureyre, Ebû Umâme, ‘Âişe, Ali İbnu Ebî Tâlib, Enes İbnu Mâlik, Abdurrahmân İbnu Sâbit ve Ğazi İbnu Rebîa radıyellâhu anhum’dan yapılan rivâyetler vardır.

Dokuz: Bu husûstaki kendine âid kanaatlere gelince… Ona İbnu Hazm’dan mutlak kabûl edip beğenerek naklettiği, ‘Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’in dışında hiç kimse hüccet değildir’ şeklindeki sözü hatırlatmakla yetiniyoruz.[41]

On: ‘Haramlığa delâlet etmesi mecmû’u i’tibâriyledir, her ferdi içün değil’demek de sizi kurtarmaz. Zîrâ bayramlarda ve düğünlerde belli şartlarla çalınmasına ruhsat verilen zilsiz defler, ehl-i kitâb ve mûsıkî nağmeleriyle olmayan güzel ve mahzûn sesle Kur’ân okumanın meşrûiyyetiyle, hâsılı aslı hazar (yasak) olan bu mes’elede Şer’î delîllerin beyân ettiği istisnâlarla sınırlıdır bu ‘hâric olan ferdler.’Bu harâmlığı, delîlsiz olarak belli bir tâife ile sınırlandırmanız, delîlsiz bir da’vâ olmakla bâtıldır.

On Bir: ‘İşte bu yüzden İbnu Mâce, bu hadîsi Ebû Mâlik’den şu lafızla rivâyet etti…’ derken de cehâlet sergiliyorsunuz. Çünki;

–İbnu Mâce’nin ve İbnu Hibbân’ın rivâyet ettiği hadîsin Buhârî hadîsinin aynı olduğunu nereden bildiniz?. Aslolan ayrı olmalarıdır. Aynı olmalarına dâir delîle ihtiyâcınız vardır. Lafız yakınlıkları lehinizde bir delîl olmadığı gibi, lafız ayrılıkları aleyhinize bir delîldir. Aynı râvîden rivâyet de işi değiştirmez.

–İbnu Mâce hadîsinin bu lafızla olmasını sizin anladığınız ma’nâya tahsîs de câhilliktir. Çünki tahsîsi gerektirecek hiçbir şey yoktur. Aksine, ibâre ğâlibîdir. Belli bir zümre içün bunların zikredilmesi hükmün genelliğine engel değildir. Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’e yalan iftirâ etmekten korkmuyor musunuz?

–On İki: Çalgı, teğannî (şarkı ve türkü) maddesinden evvel, zinâ, şarap ve ipek geçmekte ve bunların tamamı ittifakla ve icmâ’ ile harâm iken buradaki “istihlâl”in helâl kabûl etmek değil de“yaygınlaştırmak çok işlenmek” manasına da gelebileceğini bilhassa diğer onca hâricî delîllerin mevcûd olmasına rağmen nasıl iddiâ edebiliriz?!.. Bu, kelimelerle oynamak olmaz mı?!..

On Üç: Sözü edilen Hişam İbnu Ammar hakkında gelen onca “sağlamdır”, “emîndir” gibi tâ’dîllerden hiç söz etmeyip birkaç cerh içün “birçok hadîs âlimi O’nun zayıf bir râvî olduğunu söylemişlerdir”demekle yetinmek ilim hıyâneti değil de nedir? Kaldı ki Buhârî O’ndan Sahîh’inde dört rivâyet yapmakla“sika” olması yanını tercîh etmiştir.

KARADAVÎ:

‘HİÇ ŞÜBHESİZ Kİ ALLAH CELLE CELÂLÜHÛ (ŞARKICI) CÂRİYEYİ, SATIŞINI, ÜCRETİNİ VE TA’LÎMİNİ HARÂM KILDI’HADÎSİNİ DELÎL GETİRİYORLAR.

HADÎS ZAYIFTIR.

Cevâb:

Bir: Evvelâ, hadîsi eksik alıyor. ‘Ve onu dinlemeyi’ ibâresi ile ‘ve sonra, insanlardan bazıları vardır ki, lehvu’l-hadîsi satın alırlar, âyetini okudu’ ibâresini hadîsten çıkartmış. Bu, anlatılmak istenen ma’nâya gölge düşürür ve onu ifsâd eder. Murâdı ihlâl eden kısaltma, ya cehâlet veya hıyânet olur. İkisi de çok kötü. Tabiîdir ki ikincisi hepten kötü…

İki: Müctehidimiz, hadîsi, kimlerin rivâyet ettiğini, varsa mutâbi’ ve şâhidlerini bahis mevzûu, senedini de tahlîl etmeden, varsa değişik tarîklerini ortaya koymadan, bu vâdide başka hadîslerin bulunup bulunmadığına bakmadan hîn-i hâcette lâzım olur deyû sakladığı ‘zayıftır’ damgasını hadîsin alnına hemen yapıştırıyor. Bir rivâyete, herkesin zayıftır yâhud sahîhtir diyemiyeceği, usûl kitâblarında mevcûddur. Böyle bir işe kalkışan zamâne hadîsçilerinin kendilerini nasıl rezîl ettiğini hazîn bir şekilde seyretmekteyiz. Misâl olarak ‘Elbânî’nin Tenâkuzları’ isimli kitâbı okumak yeterli olacaktır.

Bir hadîsin bir veya bir kaç isnâdı veya bütün isnâdlarında zayıf râvînin bulunması o hadîsin her hâl u kârda zayıf olmasını gerektirmeyebilir. Kezâ bir hadîsin ma’lûl oluşu da her zaman zayıflık sebebi olmayabilir. Böyle bir hadîs başka isnâdlarla zayıf olmayabilir. Yâhud başka isnâdlarla da zayıf olsa bile tarîklerinin çokluğuyla zayıflıktan kurtulabilir. Ayrıca hadîs şâhidleri ve mutâbi’leri sayesinde de zayıflıktan kurtulabilir.

Bir de hadîsin sahîh olmaması mutlak olarak işe yaramaması demek değildir. Zîrâ hasen olmak, ihticâc içün yeterlidir. Ayrı ayrı zayıf olan tarîkler birden fazla olmakla zayıflık telâfî olabilir, hasen mertebesine çıkabilir. Hâsılı herhangi bir hadîsin zayıflığına hükmetmek, senedindeki râvîler hakkındaki büyük ölçüde ictihâdî değerlendirmeleri ve vasıfları yarım yamalak bilmekle olabilecek bir şey değildir.

Kısacası Karadavî kim oluyor ki, bir hadîs içün sahîhdir, yâhud zayıftır diyebilsin. (Bunu değerlendirmelerinden anlıyoruz. Peşin bir düşünce olarak söylemiyoruz.)

Üç: Bu hadîsi İbnu Ebi’d-Dünyâ ve İbnu Merdûye Hz. ‘Âişe radıyellâhu anhâ’dan rivâyet ediyorlar ki, bu vâdide; Tirmizî (Sünen’inde), Ahmed İbnu Hanbel (Müsned’inde), İbnu Ebî Şeybe, Ebû Ya’lâ el-Mavsılî (Müsnedinde), Taberî, İbnu Ebî Hâtim, İbnu Merdûye, Sa’lebî ve Beğâvî tefsîrlerinde, başka bir tarîkle İbnu Mâce Sünen’inde, bir başka tarîkle de Taberânî Mu’cem’inde, Ebû Umâme’den rivâyet etmektedirler. Yine Taberânî Mu’cem’inde Hazreti Ömer radıyellâhu anhu’dan, Ebû Ya’lâ Müsned’inde Hazreti Ali radıyellâhu anhu’dan, İbnu’l-Cevzî el-İlelu’l-Mütenâhiyye’de Hazreti ‘Âişe radıyellâhu anhâ’dan rivâyetler yapmışlar.[42]

Dört: Bütün bu rivâyetlerin zayıflığı farz edilse bile teadüd-i turuk/isnâdların birden fazla olmasıyla hasen mertebesine çıkmakla delîl olmaya elverişli olurlar. Tabii ki bu dediğimiz alâ takdîri’t-tenezzül/o seviyeye inmemiz takdîrindedir. Yoksa hadîs hasen veya sahîh li ğayrihî, hattâ cumhûr nezdindesahîh li aynihîmertebesindedir.

KARADAVÎ:

NÂFİ’İN İBNU ÖMER RADIYELLÂHU ANHUMÂ’DAN YAPTIĞI RİVÂYETİ DE DELÎL OLARAK İLERİ SÜRÜYORLAR.

‘İBNU ÖMER RADIYELLÂHU ANHUMÂ BİR ÇOBANIN ZURNA SESİNİ DUYDU DA, İKİ PARMAKLARINI İKİ KULAĞINA KOYDU VE ‘EY NÂFİ’ İŞİTİYOR MUSUN? DİYEREK BİNEĞİNİ YOLDAN ÇEVİRDİ. BEN DEHAYIR DİYORDUM. O DA GEÇİYORDU. NİHÂYET HAYIR DEDİM DE ELİNİ KALDIRDI VE BİNEĞİNİ YOLA ÇEVİRDİ VE DEDİ Kİ: ‘RESÛLÜLLAH SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM’İ BİR ÇOBAN ZURNASINI İŞİTİP BÖYLE YAPARKEN GÖRDÜM.’ BUNU AHMED, EBÛ DÂVÛD VE İBNU MÂCE RİVÂYET ETTİ. HADÎS HAKKINDA EBÛ DÂVÛD MÜNKERDİR, DEDİ.

Cevâb:

Müctehidimiz ve muhaddisimiz(!) hadîsi bir çırpıda çiziverdi. Bu, iyi niyyet sâhibi muhakkık bir âlime yakışmaz. Çünki;

Bir: Emîrü’l-Mü’minîn fi’l-hadîs İbnu Hacer bunu Telhîsu’l-Habîr’de zikretti ve hakkında bir şey söylemedi. Bu da O’nun şartına göre hadîsin sâlih olduğu manasınadır.

İki: Ebû Dâvûd’un bu ifâdesi, Sünen râvîlerinden sadece Ebû Ali el-Lu’luî tarafından rivâyet edilmiş olup, diğerlerince nakledilmemiştir. Bu, üzerinde durulması gereken çok mühim bir noktadır. Sikanın ziyâdesi meselesindeki tartışma hadîsin meti veya isnâdı üzerinde olup hükümler hakkında olduğu bilinmemektedir. Aksine bu ilâve -şâyet hatâ değilse- müdrec’e benzemektedir.

Üç: Kaldı ki,Münker ta’bîrinin önceki hadîsçilerin ıstılâhında ğarîb ma’nâsında kullanıldığı olmuştur. Erbâbınca ma’lûmdur ki, ğerâbet her zaman sıhhate mânî’ değildir; ki burada da öyledir. Çünki Ebû Dâvûd mutekaddimûn’dandır.

Dört: Üstelik hadîsin isnâdı sahîhtir. Zîrâ Azîm Âbâdî Avnu’l-Ma’bûd’da şöyle der: “Ebû Dâvûd böyle(hadîs münkerdir) dedi. Hâlbuki bilinmez ne yönden münkerdir.Zîrâ ne yönden münker olduğu bilinmemektedir. Hadîsin bütün râvîleri güvenilir kimselerdir.Kendilerinden daha güvenilir kimselere de muhâlif değillerdir (ki şazz olsunlar!..)

Süyûtî şöyle demiştir: Hâfız Şemsuddîn İbnu Abdi’l-Hâdî, bu, Muhammed İbnu Tâhir’in zayıf saydığı bir hadîstir. O, Süleymân İbnu Mûsâ’ya takılmış ve bunu rivâyet etmekte tek kaldığını söylemiştir. Hâlbuki O’nun dediği gibi değildir. Zîrâ Süleymân, hadîsi hasen olan bir kimsedir. İmâmlardan birçoğu onu sağlam bulmuşlardır. Nâfi’den (bunu rivâyet etmekte) O’na Meymûn İbnu Mihran mutâbeat etmiştir. Rivâyeti Ebû Ya’lâ’dadır. Mut’im İbnu el-Mikdam es-San’ânî de, Nâfi’den rivâyet etmekle ona mutâbeat etmiştir ki, rivâyeti Taberânî’dedir.”

Ben (Ahmed Muhammed Şâkir) de diyorum ki;

Süleymân İbnu Mûsâ’nın sağlam kabûl edildiği 1672 numaralı hadîste geçti. İlâve olarak burada, Atâ İbnu Ebî Rebâh’ın O’nu övdüğünü, Zührî’nin O’nun Mekhûl’den daha hâfız olduğunu, İbnu Sa’d’ın da O’nun sağlam bulup, İbnu Cüreyc’in O’nu övdüğünü dediklerini söylediler. Dolayısıyla Ebû Dâvûd’un bu hadîsi münker kabûl etmesi hatâdır. Hadîs 4965 numaralı rivâyette de gelecektir.[43]

Beş: İbnu Abdi’l-Hâdî’nin, İbnu Hacer’in, Süyûtî’nin ve Azîm Âbâdî’nin Ebû Dâvûd’u hatâ etmekle suçlamalarını ve Allâme Muhammed Şefi’in, ‘münker’ lafzı mütekaddimîn kelâmında ğarîb ma’nâsında da kullanılmakta olduğunu göz önünde bulunduracak olursak, Ahmet Muhammed Şâkir’in, Ebû Dâvûd’u -mütâbi’ler hesâba katılmadığı takdîrde- râvîlerin sağlamlığını ileri sürerek mutlak manada hatâ etmekle suçlamasını isâbetsiz buluruz. Evet, mütâbi’lerle ğarabet defolmakla münkerlik kalmayacağı içün bu ma’nâda hatâ etti denilebilir.

Altı:Karadavî’nin bunları görmemesi uzak bir ihtimâl, öyleyse ortada ilim hâinliği var. Değilse, sığlık ve câhillik.

KARADAVÎ:

HADÎS SAHÎHSE, ĞINÂ HARÂMDIR DİYENLERİN LEHİNE DEĞİL, ALEYHİNE BİR DELÎLDİR. ZÎRÂ ZURNA DİNLEMEK HARÂM OLAYDI, NEBÎ SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM İBNU ÖMER RADIYELLÂHU ANHUMÂ’YA ONU DİNLEMEYİ ELBETTE MÜBÂH KILMAZDI. İBNU ÖMER RADIYELLÂHU ANHUMÂ KATINDA DA HARÂM OLAYDI, NÂFİ’E ONU DİNLEMEYİ MÜBÂH SAYMAZDI VE ALEYHİSSELÂM BU MÜNKERİN MEN EDİLMESİ VE DEĞİŞTİRİLMESİNİ ELBETTE EMREDERDİ. NEBÎ SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM’İN İBNU ÖMER RADIYELLÂHU ANHUMÂ’YA İKRÂRI HELÂL OLDUĞUNUN DELÎLİDİR. NEBÎ SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM O’NU DİNLEMEKTEN, SADECE ÇOĞU MÜBÂH DÜNYA İŞLERİNDEN KAÇINDIĞI GİBİ KAÇINDI. YASLANARAK YEMEKTEN, YANINDA BİR DİNAR YÂHUD BİR DİRHEMİN BİR GECE KALMASINDAN KAÇINMASI GİBİ.

Cevâb:

Burada da birçok saptırma var.

Bir: Ğınâya, harâm diyenler, onu dinlemeye harâm diyorlar. Elde olmadan duymaya değil. Dinlemek ileduymanın farkını çağdaş mukavva müctehidler bilmese de olur. ‘Ona kulaklarını kapattırabilirdi; kulağı kapatmamak ihtiyârî olarak dinlemektir’ de denilemez. Çünki, tekrâr yola dönmek zarûreti vardı. Bunun içün sesin duyulup duyulmadığının bilinmesi gerekiyordu.

İki: Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’in işinde ikrâr değil, inkâr vardır. Nitekim ilim ve akıl sâhiblerine bu açıktır.

Üç: Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’in onu dinlemekten kaçınmasını sadece fuzûlî mübâhlardan (tenezzühen) kaçınmak türünden olduğunu, başka hikmeti olmadığını nereden bildiniz?. Bir fiili, aklınızla tepetaklak ederek yaptığınız yoruma dayanarak mı? Yazık.

Dört: ‘Yaslanarak yemekten kaçınması’mes’elesini de saptırıyor müctehidimiz, zîrâ yaslanarak yememesinin bir sebeb veya hikmeti, aynı rivâyetin tahlîlinde sarf ettikleri ‘Zîrâ ben bir kölenin yediği gibi yer, bir kölenin oturduğu gibi otururum’ mübârek sözleriyle açıklık kazanıyor: Kibirli bir edâyla yememek, kibirli bir edâya yol açmamak.

Hâsılı iddiâ baştan sona asılsız…

KARADAVÎ:

‘ĞINÂ KALBDE NİFÂKI BİTİRİR…’[44]HADÎSİNİ DE DELÎL OLARAK İLERİ SÜRÜYORLAR. HÂLBUKİ BU, NEBÎ SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM’DEN RİVÂYET EDİLEN BİR HADÎS DEĞİLDİR. ANCAK BAZI SAHÂBE’NİN SÖZÜ OLARAK SÂBİT OLUP, MA’SÛM OLMAYAN BİR KİMSENİN SÖZÜDÜR VE BU SÖZDE, BAŞKASI ONA MUHÂLİFTİR.

Cevâb:

Bir: Bu rivâyeti, Ali İbnu Ca’d, İbnu Ebi’d-Dünyâ ve İmâm Beyhakî sahîh bir isnâdla, Abdullah İbnu Mes’ûd’dan kendi sözü olarak rivâyet etmişlerdir.[45]

Hadîsi aynı zamanda Ebû Dâvûd (4927), İbnu Ebi’d-Dünyâ ve Beyhakî, (Kitâb-u Zemmi’l-Melâhi), Abdullah İbnu Mes’ûd’dan zayıf bir isnâdla merfû’[46]olarak da rivâyet etmişlerdir.[47]

İki: Her ne kadar Hâfız Irâkî, ‘merfû’ rivâyet sahîh değildir’ dediyse de, bu zarar vermez. Zîrâ İbnu Mes’ûd’un sahîh isnâdla rivâyet edilen sözü zaten ictihâdla bilinemeyecek merfû’ hükmünde bir sözdür… Diğer merfû’ rivâyet de bunun böyle olduğunun delîlidir. Dolayısıyla bu Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’den rivâyet edilen bir söz değildir, demek cehâlet kokan ciddiyetsiz bir ifâdedir. Üstelik Ebû Dâvûd’un susması, hakkında bir şey dememesi rivâyetin ona göre delîl olmaya elverişli olduğunu gösteriyor. Nitekim ehline ma’lûmdur.

Üç: Bu söz ‘Ma’sûm olmayanın sözü’ imiş. ‘Başkası bu sözünde ona muhâlif’ imiş. Laf ola torba dola. Sahâbe size mi benzer ki, mesnedsiz olarak dinde böyle iddiâlı bir söz söylesin? Hangi Sahâbî O’na bu sözünde muhâlif idi. Boş boş laflar… Hem size göre, Abdullah İbnu Mes’ûd’un bu sözü, ma’sûm olmadığından yanlış, ama sizin bu hükmünüzü bulunduran sözünüz bir ma’sûmun sözü, öyle mi? Yoksa bir vahiy mi? Belki şeytânî bir vahiy. İbnu Mes’ûd’un kesinlikle merfû’ hadîs hükmündeki sözü ma’sûm olmayanın sözü, makbûl değil; ama Sahâbî olmayan bir başkasının, ğınâ kalbi inceltir sözü, ma’sûmun sözü ve makbûl, öyle mi?… Sübhânellâh.

Dört: Kaldı ki, İmâm Gazâlî’nin ve diğerlerinin, kalbi inceltir dedikleri yanık ve mahzûn sesle okunan hikmetli beyitlerdir ki bunlar, Ehl-i Kitâb nağmeleri ve mûsıkî notalarıyla söylenen şarkı ve türkülerle alâkası olmayan şeylerdir.

Beş: İbnu Mes’ûd’un bu sözüne muhâlif bir Sahâbî sözü yok ya, varsa bile, tercîhde isnâdı zayıf olan Ebû Dâvûd rivâyeti bir karîne de mi olamıyor. Sübhânellâh, hevâ, kör ve sağır yapıyor.

KARADAVÎ:

HUSÛSİYYETLE KADININ ĞINÂSININ HARÂMLIĞINA DÂİR, KADININ SESİNİN AVRET OLDUĞUNU DELÎL OLARAK İLERİ SÜRÜYORLAR. HÂLBUKİ ORADA, KADININ SESİNİN AVRET OLDUĞUNA DÂİR NE BİR DELÎL, NE DE DELÎLE BENZER BİR ŞEY YOKTUR. KADINLAR RESÛLÜLLAH SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM ASHÂBINDAN BİR TOPLULUK İÇİNDE SORU SORUYORLAR; SAHÂBE MÜ’MİNLERİN ANALARINA GİDİP ONLARA FETVÂ SORUYORLAR, ONLAR DA ONLARA FETVÂ VERİYORLAR, HADÎS RİVÂYET EDİYORLARDI. HİÇ KİMSE BÖYLE YAPAN ‘ÂİŞE YÂHUD BİR BAŞKASI İÇÜN ÖRTÜLMESİ GEREKEN AVRETİ AÇTI DEMEDİ. EĞER BU SIRADAN SÖZ İÇÜNDÜR, ĞINÂDA DEĞİL, DERLERSE, DERİZ Kİ; NEBÎ SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM İKİ CÂRİYENİN ĞINÂSINI İŞİTTİ, FAKAT ONLARA İNKÂRDA BULUNMADI. EBÛ BEKR’E BIRAK ONLARI DEDİ. İBNU CA’FER VE SAHÂBE’DEN VE TÂBİÎNDEN DİĞERLERİ TEĞANNÎ ETMEKTE OLAN CÂRİYELERİ DİNLEDİ.

Cevâb:

Bir: Evet, cumhûra göre kadın sesi avret değildir. Lâkin teğannînin harâm olduğunu söyleyenlerin böyle bir delîl ileri sürdüğünü kim söyledi?

İki: Ancak, avrettir diyenlere karşı da edebsizlik etmemiz îcâb etmez ki…

Üç: Kadının sesinin avret olmaması, nağmesinin de avret olmadığını nereden gösteriyor?

{فَلاَ تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَالَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ}‘O hâlde sözü inceltip alçaltmayın, yoksa kalbinde hastalık olanlar tama’ ederler’[48]âyetini görmediniz mi, yoksa bu âyetin size gelmediğine mi inanıyorsunuz? Buradaki nehyin gerektirdiği ma’nâ neydi? Hangi kadın (hattâ çoğu zaman erkek) teğennîsinde ses inceltmesi olmaz?!… Bu âyeti ‘sesiniz nağmeli olmasın’ ma’nâsının dışında nasıl ma’nâlandırabilirsiniz?!..

Dört: Câriyelerin teğannîsi hadîsi kadının nağmesini dinlemenin mübâhlığını gösteriyor, öyle mi? Sözün vasfı hakkında te’vîle ihtimâli olmayan, hem sübût, hem de ma’nâyı göstermesi noktasında kesin olan yukarıdaki âyetin karşısında şu sübûtu ve ma’nâyı göstermesi (nağmenin mübâhlığını) zann bildiren bir delîlin, delîl olma kıymeti ne olabilir?

Beş: Üstelik bu hadîs, ileride davulcu ve zurnacıların, zurnacılığın delîli zannettikleri, Buhârî ve Müslim hadîsinin incelenmesi esnâsında da göreceğimiz gibi sizin içün aslâ ‘ne bir delîl, ne de delîle benzer bir şey değildir.’

KARADAVÎ:

KISACASI TEĞANNÎNİN HARÂM OLDUĞUNU SÖYLEYENLERİN DELÎL OLARAK İLERİ SÜRDÜKLERİ, YA SAHÎH AMA (HARÂMLIĞI GÖSTERMESİ) AÇIK OLMAYAN VEYA (HARÂMLIĞI GÖSTERMESİ) AÇIK AMA SAHÎH OLMAYAN NASSLARDIR. RESÛLÜLLAH SALLELLÂHU ALEYHİ VE SELLEM’E MERFÛ’ OLAN HİÇBİR HADÎS, HARÂMLIĞA DELÎL OLMAYA ELVERİŞLİ OLARAK SÂLİM KALMADI. HADÎSLERİNİN TAMAMINI ZÂHİRÎLER, MÂLİKÎLER, HANBELÎLER VE ŞAFİÎLERDEN BİR TOPLULUK ZAYIF BULDU.

-EBÛ BEKR İBNU’L-ARABÎ, HARÂM KILMAKTA HİÇBİR ŞEY SAHÎH DEĞİLDİR.

-KEZÂ GAZÂLÎ VE İBNU’N-NAHVÎ UMDE’DE BÖYLE DEDİ.

-İBNU TÂHİR ONLARDAN BİR HARF BİLE SAHÎH DEĞİLDİR, DEDİ.

-İBNU HAZM, RİVÂYET EDİLENLERİN HEPSİNDE BÂTIL VE UYDURMA VARDIR, DEDİ.

Cevâb:

Bir: Bu genellemeler birer kuruntudan ibâret yalanlardır…

İki: İbnu’l-Arabî ve Gazâlî’nin söyledikleri, zühd ve hikmetler mevzû’unda söylenen mahzûn ve yanık sesle terennüm edilen beyitler ve ilâhîler hakkındadır. Çalgı, şarkı ve türkü hakkında değil. Zîrâ teğannî bazen bunun içün, bazen şiir okumak, bazen ninni, bazen deve sürerken nidâ, bazen güzel Kur’ân okumak içün kullanıldığı da olur.

Üç: İbnu Tâhir ile İbnu Hazm ise davulcu ve zurnacı iki ahbab çavuş…[49]


[1] Hakîkîlerinin ayaklarının tozu olmayı şeref kabûl ederiz.
[2] Sevâd–ı A’zam ma’nâsında değil de, mutlak çoğunluğu kasdediyoruz.
[3] İslâm’ın değil de kendi hükmüm deseydi neyse.
[4] [Buhârî, el-Edebu’l-Müfred, Taberânî, el-Evsat, Ebû Ya’la], Süyûtî, el-Câmiu’s-Sağîr, hadîs hasendir (2/39)
[5] Bakara:29
[6] En’am: 119
[7] [İbnu Nüceym, el-Eşbâh ve’n-Nezâir (1/223-225) Hamevî Hâşiyesi ile beraber.]
[8] [Yer yer şerh ve hâşiyelerin hattâ bazen de şunların metinlerinin üzerine yazılan açıklamalar.]
[9] [Hamevî, aynı yer.]
[10] [Hamevî aynı yer.]
[11] [Et-Telvîh: 2/39]
[12] [Veya Sa’d, yahud Ahmed er-Rûmî. Kadızâdelerden.]
[13] [Leknevî, Tervîhu’l-Cinân Bi Teşrîhi Hukmi Şurbi’d-Dühân isimli risâle:17 (Mecmûu Resâili’l-Leknevî:2/267)]
[14] Ahkâmu’l-Kur’ân (1/14-16)
[15] Mefhûm-i Muhâlefet: Kelâmdan iltizâm yoluyla anlaşılan şeydir/ma’nâdır. Denilmiştir ki, hükmün meskûtta/sözü edilmeyen, susulan şeyde, mantûkun/sözü edilenin zıddına isbât edilmesidir, var olduğunun söylenmesidir. (Seyyid Şerîf Cürcânî, Ta’rîfât)
[16] İbnu Receb el-Hanbelî, Câmiu’l-Ulûm ve’l-Hikem (2/164-165)
[17] Câmiu’l-Ulûm ve’l-Hikem, (30. hadîs şerhi)
[18] Câmiu’l-Ulûm ve’l-Hikem, (2/158-163)
[19] İbnu Receb, Câmiu’l-Ulûm, ve’l-Hikem, (2/164-165)
[20] Meskûtun anhu: Hakkında susulan, hüküm bildirilmeyen.
[21] Lukman: 6
[22] Ahmed (1/266,314,328,335), Taberânî, el-Kebîr (10/238, H:10587), Hâkim (3/534) Hâkim, “isnâdı sahîhdir” dedi; Zehebî de O’nu tasdîk etti.
[23] Hâkim(3/317,318) Hâkim, “Bu, Buhârî ve Müslim’in şartına göre sahîhdir”dedi ve Zehebî O’nu tasdîk etti. Hadîs başka birçoklarınca mürsel olarak da rivâyet edilmiştir.
[24] Ebû Dâvûd (3652), Tirmizî (2952), Nesâî, el-Kübrâ (5/31, H086), Taberânî, el-Kebîr (2/163, 1672), Ebû Ya’lâ(3/90, H:1520)Tirmizî, “Bu hadîs hasen-sahîhdir” dedi.
[25] Ahmed (1/233,269), İbnu Ebî Şeybe (30725), Tirmizî (2950), Nesâî, el-Kübrâ (8085)
[26] Hâkim, Kitâbu Ma’rifeti Ulûmi’l-Hadîs (20) Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,1397
[27] Ahmed (4/144,4/146,4/148), Dârimî (2410), Ebû Dâvûd (2513), Tirmizî (1637), Nesâî (…), İbnu Mâce (2811)Tirmizî, “Bu hasen sahîhdir” dedi.
[28] Ebû Dâvûd et-Tayâlısî (1006,1007), Ahmed (), Tirmizî (1637), İbnu Mâce (2811), Hâkim (), İsnâdı sahîhdir, dedi.Beyhakî (10/13), Ukbe İbnu Âmir radıyellâhu anhu’dan.
[29] Hidâye Tahrîci, Zeyleî, (4-274)
[30] Ahkâmu’l-Kur’ân, Allâme Muhammed Şefî’ (3-188)den kısaltılarak.
[31] Hakîkat-i örfiyye, mecâz-ı örfî
[32] Buhârî (5590), İbnu Hibbân (6754), Taberânî, el-Kebîr (3417), es-Sağîr (588), Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ (3/272)
[33] İbnu Hacer, fethu’l-Bârî (11/175-181) Dâru’l-Fikir,1411
[34] Süyûtî, Tedrîbu’r-Râvî (1/117-121)
[35] Nevevî, İrşâdü Tullâbi’l-Hakâık (195)
[36] İbnu Mâce (4020)
[37] Ebû Dâvûd’un “benzer” denilen (3688,3689,4039) numaralı hadîsler çalgı âletleri, ğınâ ve“meâzif” ile alâkalı değildir. Ancak ayni v3adideki yasaklardan olan şarap içmek ile ipek giymekten bahsetmektedirler.
[38] Ahmed İbnu Hanbel’e âid bu rivâyete benzer bir rivâyet bulunamamıştır. Ancak çalgı âletlerinin harâm kılındığına dâir gelen {إن ربى حرم على الخمر والميسر والقنين والكوبة}“Şübhe yoktur ki Rabbim bana şarabı, kumarı, kınnîn’i (ud’u) ve kûbe’yi (davulu) harâm kılmıştır” şeklinde bir rivâyet gelmiştir.
[39] İbnu Hibbân (6754)
[40] Muhammed Şefî’, Ahkâmu’l-Kur’ân, Neylü’l-Evtar(8:97)’dan (3/206)
[41] Bizce, Sahâbe ve müctehid olmayanlara, naylon değil hakıkı müctehidler de hüccettirler. Bu da mes’elenin bir başka tarafıdır.
[42] Etrâflı bilgi içün bk. Zeylaî, Tahrîcu Ahâdîsi’l-Keşşâf, 3:63, 64, 65
[43] Ahmed Muhammed Şâkir, Şerhu Müsnedi Ahmed: 4/297-8
[44] Buradaki “bitirmek”, “tüketmek” ma’nâsında değil, “yerden bitmek” ma’nâsındadır.
[45] İbnu’l-Kayyım, İğâsetü’l-Lehfân (250-251)
[46] Merfû‘: Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’in sözü
[47] İbnu’l-Kayyım, İğâsetu’l-Lehfân ve dipnotu (251)
[48] Ahzâb:32
[49] Bu bahis -inşâellâh- gelecek sayılarda da devâm edecektir.